Podrška izvrsnosti, kreativnosti i tradiciji: ključne za revitalizaciju Paraćinskog stakla

Na Ekonomskom fakultetu u Beogradu, 16. novembra održan je Creative Glass Forum gde su domaći i međunarodni stručnjaci diskutovali o savremenim pristupima u zaštiti i revitalizaciji staklarstva. Kroz dve sesije, Forum je dao uvid u interrelacije kulturnog nasleđa i kreativne ekonomije u oblasti staklarstva i predstavio različite pristupe u revitalizaciji staklarstva i mogućnosti njihove primene u domaćim okvirima. Na forumu je zaključeno da različite kreativne, umetničke i kulturne intervencije mogu dati doprinos razvoju privrede, kao i da ova sprega doprinosi unapređenju kvaliteta kreativne ekonomije. Do sada se na ove oblasti uglavnom apostrofiralo tamo gde postoji njihova prirodna veza – u gejmingu, industriji kreativnih sadržaja. Međutim, forum je pokazao da je njihov domen veoma raznolik i širok, značajniji od puke digitalne industrijalizacije kulturnih sadržaja, kako se u poslednje vreme često doživljava razvoj kreative ekonomije.

Ekskluzivni gost foruma bila je Jitka Svobodová, šefica Centra za posetioce i muzeja MOSER, Karlove Vari jedne od najpoznatijih fabrika na svetu za proizvodnju luksuznog stakla. Ovu kompaniju je osnovao Ludvig Moser 1857. godine, talentovani graver i preduzetnik, osmislivši u svojoj radionici neke od najinovativnijih graverskih radova. Moser kristal stekao je svetsko priznanje zahvaljujuci svojoj jedinstvenoj lepoti, kvalitetu, bezvremenskom dizajnu i majstorstvu ručne izrade. Magija u kristalu koju kreira Moser Glassworks više od 170 godina i danas nas očarava bojom i formom i izvrstan je primer kako kreativnost inspirisana tradicijom kreira dodatu vrednost staklu.

O staklu kao medijumu savremenog stvaralaštva i relacijama sa industrijskim nasleđem govorio je Joachim Allouche muzejski stručnjak u Holmegaard Værk – centru za kreativno i održivo staklo koji se nalazi u opštini Holmegard na zapadu Danske. Ovaj centar je nastao na mestu najpoznatije danske staklare koja je zatvorena 2018. godine. Allouche je naglasio da su kolektivno sećanje i uključivanje lokalne zajednice bili ključni u osmišljavanju novog prostora u kome je staklo i muzejski artefakt i medijum savremenog stvaralastva u staklu. Holmegaar Works je ove godine dobio nagradu za ekološku održivost koju dodeljuje Evropski muzejski forum, za svoju posvećenost principima cirkularne ekonomije, što je ključni koncept programskog rada ovo centra.

O održivosti kao bitnom aspektu industrijskog nasleđa pouke je dao Donovan Rypkema predsednik Heritage Strategies International i vodeći međunarodni stručnjak za rehabilitaciju kulturnog nasleđa, savetnik Svetske banke, UN, Saveta Evrope i mnogih vlada. On je učesnike Foruma upoznao sa mogućnostima koje pruža revitalizacija industrijskog nasleđa i zašto je ona važna podjednako za razvoj lokalne zajednice i kreativne ekonomije. Rypekma je istakao da  “revitalizacija industrijskog nasleđa i ponovna upotreba ovih objekata, ispunjava sve principe cirkularne ekonomije, a njihovo ponovno korišćenje doprinosi u proseku uštedi potrošnje energije za oko 200.000 galona gasa”.

Kako muzeji mogu doprineti očuvanju staklarskog nasleđa govorila je Demet Çoşansel-Karakullukçu kustoskinja Beykoz Glass and Crystal Museum iz Istanbula. Ona je predstavila  koncept muzeja i njegovih 12 tematskih celina.  Muzej je nastao rekonstrukcijom ambara velike palate iz 1880. U njemu se baštini 1500 artefakata Seldžučkog i Osmanskog carstva, nastalih od 13. do 19. veka. Muzej je otvoren 2021. Nalazi se u istanbulskoj opštini Bejkoz (Beykoz), vekovnom središtu proizvodnje stakla i kristala, gde se razvio i specifican stil nazvan po stakalrskoj tradiciji ovog mesta.

U okviru sesije posvećene interrelacijama savremenog stvaralaštva  u staklu i tradicije Jože Rataj, kustos Regionalnog muzeja Celje govorio je o razvoju staklarstva na teritoriji Slovenije, formiranju savremene dizajnerske prakse u staklu u Sloveniji i njenim predstavnicima. Dr Maja Ćirić, nezavisna kustoskinja predstavila je povezivanje umetnosti i industrije na primeru formiranja dizajn biroa Srpske fabrike stakla u Paraćinu, a na njeno izlaganje se nadovezala video porukom Jeanette Bokhour menadžerka Marvin Lipofsky Studio iz Berklija podsećajući  da je Marvin Lipofsky bio americki dizajner i vajar, jedan od pionira razvoja savremenog umetničkog stakla. Nazivali su ga „putujućim ambasadorom stakla“, a u Srbiju je dolazio dva puta kao učesnik simpozijuma o staklu u Srpskoj fabrici stakla u Paraćinu, kao i krajem 90-ih povodom obeležavanja 150 godina staklarstva.  dr Selçuk Artut sa Sabancı University, Istanbul i Rezzan Hasoglu dizajnerka stakla i osnivačica Studio Sahil, iz Londona govorili su o savremenom stvaralaštvu u staklu i umetničkim inovacijama u tehnikama izrade staklenih formi. Jovana Božović i Antea Arizanović iz REMAKE studija predstavile su participativne programe redizajna stakla koje su realizovale u okviru inicijative #CreativeGlassSerbia i koji su fokusirani na unapređenje cirkularnosti u kreativnoj ekonomiji.

Poslednji deo foruma bila je pop-up izložba koju je organizovao Zavičajni muzej Paraćin, a koju je vodila Tijana Pešić kustos u ovom muzeju. Učesnici foruma mogli su da se upoznaju sa Paraćinskim staklom i njegovom 115-ogodišnjom tradicijom, tehnikama izrade i dorade stakla, i u neformalnom druženju sa muzejskim stručnjakom osete taktilno stakleno iskustvo.

Forum je deo inicijative #CreativeGlassSerbia koju su pokrenuli Institut za kreativno preduzetništvo i inovacije i Zavičajni muzej Paraćin u 2020. godini, a koja je posvećena zaštiti, revitalizaciji i razvoju staklarstva u Srbiji kroz povezivanje kulturnog nasleđa, kreativnih industrija i privrede. Ekonomski fakultet u Beogradu i FREN-Lab za kreativnu eonomiju pridružili su se ovoj inicijativi tokom 2022. godine. Aktivnosti #CreativeGlassSerbia podržava i Privredna komora Srbije, koja će organizovati prateće događaje od januara 2023. godine vezane za promociju industrije stakla u Srbiji, ali i na temu povezivanja kreativnih industrija, nauke i privrede. Prva faza ovog projekta nazvana Digital Glass Serbia (Digitalno staklo Srbija) završava se krajem ove godine i sastoji se od sprovođenja mera preventivne zaštite kulturnog nasleđa kroz digitalizaciju i digitalnu rekonstrukciju stakla Srpske fabrike stakla.